Μπορούν τα ζώα να κατανοήσουν την ανθρώπινη γλώσσα;

Γνωρίζουμε ότι τα ζώα διαθέτουν τα δικά τους περίπλοκα συστήματα επικοινωνίας. Όμως, μπορούν να καταλάβουν τι λέμε;

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ένα διάσημο άλογο με το όνομα Clever Hans περιόδευε στη Γερμανία. Το άλογο εντυπωσίαζε το κοινό, καθώς ο εκπαιδευτής του παρουσίαζε την υποτιθέμενη ικανότητα του ζώου να κατανοεί γερμανικά, να λέει την ώρα, ακόμα και να λύνει μαθηματικά προβλήματα.

Ωστόσο, όταν μια ανεξάρτητη ομάδα ερεύνησε τον Clever Hans, κατέληξε ότι η παράστασή του ήταν απάτη. Αποδείχθηκε ότι το άλογο απλώς αντιδρούσε υποσυνείδητα στη γλώσσα του σώματος του εκπαιδευτή του και δεν καταλάβαινε πραγματικά την ανθρώπινη γλώσσα ούτε έκανε αριθμητικές πράξεις.

Σήμερα, οι ερευνητές συνεχίζουν να δοκιμάζουν τα όρια της ικανότητας των ζώων να κατανοήσουν τους ανθρώπους, αλλά παραδείγματα όπως ο Clever Hans δείχνουν πόσο δύσκολο είναι αυτό το εγχείρημα. Γνωρίζουμε λοιπόν αν κάποιο ζώο καταλαβαίνει πράγματι την ανθρώπινη γλώσσα;

Μελέτες για τη γλώσσα ζώων με πρωτεύοντα θηλαστικά, πουλιά, δελφίνια και άλλα ζώα γνώρισαν άνθηση κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, όμως σκεπτικιστές επέκριναν την έρευνα, ισχυριζόμενοι ότι τα ζώα απλώς μιμούνταν τους εκπαιδευτές τους, όπως ο Clever Hans. Αν και πολλά ζώα είναι επιδέξια στο να αντιλαμβάνονται στοιχεία του πλαισίου, όπως τη γλώσσα του σώματος και τον τόνο της φωνής, είναι λιγότερο ξεκάθαρο αν κατανοούν το νόημα λέξεων ή πιο περίπλοκα στοιχεία της γλώσσας, όπως η γραμματική. Ωστόσο, η σημερινή έρευνα αρχίζει να υποδεικνύει ότι, με εκπαίδευση, ορισμένα ζώα μπορούν να κατανοήσουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης γλώσσας, όπως τον ήχο και τη σημασία συγκεκριμένων λέξεων.

«Οι άνθρωποι είναι ξεχωριστοί με πολλούς τρόπους και σίγουρα η γλώσσα είναι μοναδική για τους ανθρώπους», είπε στο Live Science ο Simon W. Townsend, καθηγητής εξελικτικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης. «Όμως πιστεύω πως όλο και περισσότερο βρίσκουμε αρκετές ομοιότητες μεταξύ των συστημάτων επικοινωνίας ζώων και ανθρώπων».

Μπορούν τα πρωτεύοντα να μάθουν την ανθρώπινη γλώσσα;

Ένα από τα πιο διάσημα πειράματα γλώσσας ζώων αφορά την Koko, έναν θηλυκό γορίλα που έμαθε μια τροποποιημένη εκδοχή της Αμερικανικής Νοηματικής Γλώσσας (ASL). Η Koko, που πέθανε το 2018, μπορούσε να χρησιμοποιήσει περίπου 1.000 χειρονομίες και να ανταποκριθεί σε πάνω από 2.000 λέξεις της αγγλικής γλώσσας.

Όμως, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της εκμάθησης κάποιων χειρονομιών και της πραγματικής εκμάθησης της ASL, και η Koko δεν ήταν ποτέ πραγματικά άνετη στη νοηματική γλώσσα. Οι επικριτές σημείωσαν επίσης ότι μερικές φορές η Koko χρησιμοποιούσε νοήματα χωρίς νόημα και οι εκπαιδευτές της έδιναν τις δικές τους ερμηνείες.

Σύμφωνα με τον συγκριτικό ψυχολόγο και γλωσσολόγο Michael Tomasello, οι πιο προχωρημένες γλωσσικές ικανότητες σε πρωτεύον ανήκουν στον Kanzi, έναν αρσενικό μπονόμπο (Pan paniscus), που έζησε από το 1980 έως το 2025. Ο Kanzi επικοινωνούσε μέσω ενός λεξιγράμματος, ενός πληκτρολογίου περίπου 200 αυθαίρετων συμβόλων που αντιστοιχούσαν σε αντικείμενα του περιβάλλοντός του.

Ο Townsend, που συνεργάστηκε με τον Kanzi, ανέφερε πως ο μπονόμπο κατανοούσε καλά τα σύμβολα και μπορούσε να επικοινωνήσει με τους εκπαιδευτές του. Ωστόσο, η ανθρώπινη γλώσσα περιλαμβάνει και σύνταξη, κάτι που οι ερευνητές εξακολουθούν να μελετούν.

Μπορούν οι σκύλοι να καταλάβουν τους ανθρώπους;

Τα περισσότερα ζώα δεν έχουν εξελικτικό λόγο να ενδιαφέρονται για την ανθρώπινη γλώσσα. Όμως οι σκύλοι, που ζουν με τους ανθρώπους εδώ και τουλάχιστον 14.000 χρόνια, έχουν ιδιαίτερο κίνητρο να ακούν και να ανταποκρίνονται στους ιδιοκτήτες τους.

Οι σκύλοι συντονίζονται ιδιαίτερα με ήχους και τόνους της ανθρώπινης φωνής και δείχνουν ενδιαφέρον ήδη από την ηλικία των 8 εβδομάδων. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι σκύλοι ίσως διαθέτουν ακόμα και νοητικές αναπαραστάσεις λέξεων, παρόμοιες με των ανθρώπων.

Ο Federico Rossano από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Σαν Ντιέγκο, χρησιμοποιεί ειδικά κουμπιά που αναπαράγουν λέξεις, ερευνώντας τις γλωσσικές ικανότητες των σκύλων. Οι μελέτες του δείχνουν πως οι σκύλοι αντιδρούν στους ήχους λέξεων ακόμη και χωρίς στοιχεία πλαισίου.

«Ίσως τελικά τα ζώα έχουν περισσότερη αντίληψη από όσο τους αναγνωρίζουμε», δήλωσε.

Η επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και ζώων αποτελεί ένα συναρπαστικό πεδίο έρευνας που έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον επιστημόνων εδώ και δεκαετίες. Το ερώτημα αν τα ζώα μπορούν να κατανοήσουν την ανθρώπινη γλώσσα είναι πολύπλοκο και η απάντηση δεν είναι απλά “ναι” ή “όχι”.

Διαφορετικά επίπεδα κατανόησης

Τα ζώα δεν κατανοούν τη γλώσσα με τον τρόπο που την κατανοούμε εμείς. Δεν αντιλαμβάνονται τη γραμματική, το συντακτικό ή τις αφηρημένες έννοιες. Ωστόσο, πολλά είδη έχουν αναπτύξει την ικανότητα να αναγνωρίζουν συγκεκριμένες λέξεις, τόνους και χειρονομίες.

Κατοικίδια ζώα και η κατανόηση εντολών

Οι σκύλοι αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα ζώων που μπορούν να μάθουν να ανταποκρίνονται σε εκατοντάδες λέξεις. Έρευνες έχουν δείξει ότι ορισμένοι σκύλοι μπορούν να αναγνωρίσουν περισσότερες από 1.000 λέξεις. Δεν πρόκειται όμως για κατανόηση της γλώσσας με την ανθρώπινη έννοια, αλλά για συσχέτιση ήχων με συγκεκριμένες ενέργειες ή αντικείμενα.

Οι γάτες, αν και λιγότερο πρόθυμες να συνεργαστούν σε πειράματα, έχουν επίσης την ικανότητα να αναγνωρίζουν το όνομά τους και βασικές εντολές, αλλά συνήθως επιλέγουν αν θα ανταποκριθούν.

Πρωτεύοντα και η γλωσσική ικανότητα

Τα πρωτεύοντα, όπως οι χιμπατζήδες και οι γορίλες, έχουν επιδείξει εντυπωσιακές ικανότητες στην εκμάθηση νοηματικής γλώσσας. Η διάσημη γορίλας Κόκο είχε μάθει περισσότερα από 1.000 νοήματα και μπορούσε να συνδυάζει λέξεις για να εκφράσει νέες έννοιες. Παρόμοια, ο χιμπατζής Νιμ Τσίμσκι έμαθε περίπου 125 νοήματα.

Πτηνά με εξαιρετικές γλωσσικές ικανότητες

Ορισμένα είδη πτηνών, όπως οι παπαγάλοι και τα κοράκια, διαθέτουν αξιοσημείωτες γνωστικές ικανότητες. Ο αφρικανικός γκρίζος παπαγάλος Άλεξ μπορούσε να αναγνωρίσει περισσότερα από 100 αντικείμενα, να κατανοήσει έννοιες όπως το “μεγαλύτερο” και “μικρότερο”, και να απαντήσει σε απλές ερωτήσεις.

Συμπέρασμα

Ενώ τα ζώα δεν κατανοούν την ανθρώπινη γλώσσα με τον τρόπο που την κατανοούμε εμείς, πολλά είδη έχουν αναπτύξει εντυπωσιακές ικανότητες αναγνώρισης λέξεων, τόνων και χειρονομιών. Η επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και ζώων είναι δυνατή, αλλά περιορίζεται σε συγκεκριμένα πλαίσια και δεν περιλαμβάνει την πλήρη κατανόηση της γλωσσικής πολυπλοκότητας.

Η συνεχιζόμενη έρευνα στον τομέα της γνωστικής ηθολογίας συνεχίζει να αποκαλύπτει νέα στοιχεία για τις επικοινωνιακές ικανότητες των ζώων, διευρύνοντας την κατανόησή μας για τη σχέση μεταξύ ανθρώπων και άλλων ειδών.